Türkiye’nin ihracatında yaşanan artış, Rusya ve Ukrayna arasındaki savaş nedeniyle deniz yolu taşımacılığının olumsuz etkilenmesi ve TIR güzergahlarının bir bölümünün batı sınır kapılarına kayması sınır kapılarında yoğunluğu artırdı. İhracat yükleriyle ülkenin sınır kapılarına akın eden TIR’lar uzun kuyruklar oluşturdu.
Türkiye’nin geçen yıl ihracatta yakaladığı rekor, kara sınır kapılarındaki araç geçişlerine de yansıdı. Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre, Türkiye’nin 2021 ihracatı bir önceki yıla kıyasla yüzde 32,9 artarak 225,4 milyar dolara yükseldi. Bu durum kara sınır kapılarındaki hareketliliği artırdı. Türkiye’nin kara sınır kapılarından ticari araç giriş-çıkışı, geçen yıl 2020 yılına göre yüzde 22,9 artışla 4 milyon 749 bin 882 olarak gerçekleşti. 2022’nin ilk çeyreğinde ise, 1 milyon 167 bin 401 ticari araç giriş-çıkış yaptı.
İstanbul ve Kocaeli antrepoları tamamen dolu
Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre, Türkiye’nin 2021 ihracatı bir önceki yıla kıyasla yüzde 32,9 artarak 225,4 milyar dolara yükseldi.
Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre, Türkiye’de 41 şehirde 92 gümrük müdürlüğüne bağlı toplam 1195 antrepo bulunuyor. Ancak artan ihracat ve Rusya- Ukrayna savaşı sadece sınır kapılarında değil, antrepolarda da tıkanıklığın yaşanmasına ve yer bulamama sorununa neden oluyor. Başlangıçta Ukrayna krizinin kısa süreceğini umduklarını, ancak gelinen noktada özellikle İstanbul’da hemen hemen tüm antrepolarda ciddi bir yoğunluğun yaşandığına dikkat çeken Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Emre Eldener, “Bu savaş bitse bile mevcut insani yardım ve mal akışının şu anda yoğun bir şekilde devam edeceğini gördüğümüzden ötürü, özellikle geçici depolama merkezlerine bundan 2-3 haftaya önceye göre (transit işlemler için) çok daha fazla mal geldiğini görüyoruz. Bunun da artarak devam edeceğini tahmin ediyoruz” diye belirtiyor.
Avrupa Birliği’nin (AB) Rusya’ya uyguladığı ambargolar nedeni ile Rusya’dan hareket eden gemilerin AB limanlarına giremediğini belirten Kocaeli Sanayi Odası (KSO) Yönetim Kurulu Başkanı Ayhan Zeytinoğlu, bu sebeple ülkemiz limanlarının ve antrepolarının transit ticarette kullanılmaya başladığını söylüyor. Zeytinoğlu, antrepolardaki doluluk oranlarının birkaç hafta öncesine nazaran oldukça yüksek olduğu olduğunu aktarırken “Transit ticarette son dönemde yaşanan canlılığa bu savaşın da eklenmesi ile şu an İstanbul ve Kocaeli antrepolarının tamamen dolu olduğunu söyleyebiliriz. Bununla birlikte bu transit yüklerle ilgili stoklama müddetine dair belirsizlikler de mevcut” dedi.
Artan fiyatlardan dolayı mallar antrepolarda tutuluyor
Üretici firmaların hammaddeye ulaşmakta zorluk çekmeye başladığını belirten Bursa Ticaret ve Sanayi Odası (BTSO) Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Burkay, “Firmalarımız pandemi öncesi minimum hammadde ve ara malı stoku ile üretim faaliyetlerini gerçekleştiriyordu. Ancak ortaya çıkan zorlu koşullar, döviz bazında yüzde 100’leri aşan emtia ve hammadde fiyatları üretici firmalarımızın daha yüksek miktarlarda stoklar tutmasını gerektiriyor” dedi. Bu durumun antrepolarda da yığılmalara neden olduğunu belirten Burkay, diğer taraftan Türkiye’nin toplamda yaklaşık 45 milyar dolarlık ticaret hacmine sahip olduğu iki önemli ticaret partneri Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşın da ticaret akışını etkilediğini söylüyor.
2020’de pandemi ile başlayan süreç, konteyner krizi, hammadde tedarik sıkıntısı ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile dünyada hızla artan maliyet kaynaklı fiyat artışlarının pik seviyede seyrettiğini dile getiren Akdeniz Mobilya, Kağıt ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği (AKAMİB) Başkan Yardımcısı Bülent Aymen, artan fiyatlardan dolayı hammadde ve yarı mamul ithalatında, malların antrepolara çekildiğini ve ihtiyaç halinde vergileri yatırılarak ithalat yapıldığını söylüyor.
Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri (GAİB) Başkanı Ahmet Fikret Kileci de, son iki yıldır tedarik zincirinde yaşanan problemler ve navlun sorunu nedeniyle antrepo ve depolarda hareketliliğin arttığını ve kimi firmaların finansman yükünü azaltmak için ihtiyaç halinde kullanılacak olan ithal hammaddelerini buralarda tutmaya başladığını belirtiyor. Savaş nedeniyle ihraç ürünlerin lojistik ve uluslararası hukuktan kaynaklı ambargolar nedeniyle gönderilemediğini ve ihracatçı firmaların da, Rusya ile yaptıkları ihracat beyannameleri iptal edilmediği için ihraç ürünlerini antrepolarda tutmaya devam ettiklerini belirten Kileci, “Savaş koşullarının sona ermesiyle birlikte bu ürünleri gönderebileceklerini düşünüyorlar” diye belirtiyor.
İhraç ürünlerinin söz konusu ülkelere gönderilememesi, Rusya’dan geri gelen ürünlerin tekrar gönderilebilme umuduyla antrepolarda bekletilmesi ile Avrupa ve diğer ülkelerden transit işlemler için geçmişe kıyasla çok fazla mal gelmesinin sıkışıklığı artırdığına dikkat çeken Burkay, “Ülkemizin lojistik imkânlarını ve mevcut konjonktürün sunduğu avantajları en iyi şekilde yönetmek durumundayız. Bu kapsamda antrepolarımızın kapasitelerini ve sayılarını artırmamız, işletme giderleri artan firmalarımız için büyük önem arz ediyor.” diye belirtiyor. Burkay, ihtisas gümrüklere yakın olan antrepoların dışındaki yerlere geçici süreyle depolama yetkisinin verilmesi ve gümrük sahalarında kiraların geçici süreyle düşürülmesinin de üretici firmaları destekleyecek adımlar olacağını söylüyor.
Antrepo alanlarının bu süreçte devreye girebilmesi için, bir yönetmelik değişikliği ile Rusya Ukrayna’ya gidecek malların özel antrepolar üzerinden transit aktarmasının yapılmasına ilişkin bir iznin çok ciddi şekilde yarar sağlayacağını söyleyen UTİKAD Başkan Yardımcısı Emre Eldener, mevcut şartlarda özellikle Ukrayna ve Rusya transit aktarmalarında çok sayıda malzemenin limanlara geldiğini ve oradan antrepolara aktarılmasında zorluklar yaşandığını belirtiyor. Eldener, Transit malzemelerde depolardan aktarma yapılabilmesi için bir alıcının olması gerektiğini aktarırken, “Bu malların Türkiye’de bir alıcısı yok. Böyle olunca transit aktarma yalnızca ve yalnızca geçici depolama yerlerinde yapılabiliyor. Geçici depolama yerlerinin de kapasiteleri son derece kısıtlı” diye belirtiyor.