Rusya-Ukrayna savaşının taşımacılık sektörüne faturası ağırlaşıyor. Ukrayna’ya yönelik taşımaların tamamen durmasının ardından, Rusya hattında da büyük sıkıntılar başladı. Türkiye’den Rusya’ya Ukrayna üzerinden gidemeyen TIR’lar, Gürcistan hattına yöneldi. Ancak kapasite sınırlı olduğu için Gürcistan- Rusya sınırında 20 km kuyruk oluştu. Güvenlik endişesiyle Rusya’ya gitmek istemeyen nakliyeciler de olunca ihracatçı kamyon bulamaz hale geldi. Navlunda ise şimdiden yüzde 50’ye yakın artış olduğunu belirtiyor. Batı’nın Rusya’ya yaptırımları artırması, hava ve denizyolunda da sorunları büyütüyor.
Türkiye’den çıkışta da 7 km TIR kuyruğu var
Türkiye’den Rusya’ya yapılan ihracat taşımalarının yüzde 50’den fazlası karayolu ile yapılıyor. Türkiye’den Rusya’ya yıllık yaklaşık 40 bin TIR seferi yapılıyor. Bu taşımaların da yüzde 60’a yakını Ukrayna üzerinden gerçekleştiriliyordu. Savaş sonrası Ukrayna hattı kapanınca hacmin neredeyse tamamı alternatif bir güzergah olan Gürcistan hattına yönelmişti. Uluslararası Nakliyeciler Derneği’nden (UND) alınan bilgilere göre; bu hattın kapasitesi sınırlı olduğu ve Rusya’ya girişler eskisi kadar kolay olmadığı için Gürcistan- Rusya sınırı olan Verhniy Lars Kapısı’nda 20 km’den fazla kuyruk oluştu. Ve bu kuyruk giderek uzuyor. 20 km kuyruk, binden fazla TIR’ın beklemesi anlamına geliyor. Bekleyen araçların yarıdan fazlasının Türkiye’den giden TIR’lar olduğu belirtiliyor. Sınırda bekleyen araçların Rusya’ya girişi günler alıyor. Türkiye’den Gürcistan’a çıkış kapısı olan Sarp Sınır Kapısı’nda da 7 km’ye yakın TIR kuyruğu oluştu. 450’den fazla Türk TIR’ı da Ukrayna ve Rusya’da mahsur kalmış durumda. Öte yandan, Türkiye’deki birçok nakliyeci de bu bölgeye gitmeye çekiniyor.
İhracatçı, lojistik krizinin genişlemesinden endişeli
Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak, ihracatçının deyimi ile kamyon ‘karaborsaya’ düşmüş durumda. Mobilya ve Yatak Sanayicileri Derneği (MOYSAD) Başkan Yardımcısı Davut Doğan’ın yanı sıra TOBB Konfeksiyon ve Hazırgiyim Sanayi Meclis Başkanı Şeref Fayat, İstanbul Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı Melisa Tokgoz Mutlu da Rusya’ya mal gönderecek kamyon bulmakta zorlandıklarını, navlunun da artışa geçtiğini söylüyor.
TOBB Plastik, Kauçuk, Kompozit Sanayii Meclis Başkanı Yavuz Eroğlu da sektör olarak benzer sorunları yaşadıklarını belirtirken, diğer taşıma modlarındaki sıkıntılara ve lojistik krizinin diğer rotalara sıçramasına yönelik endişelerden bahsetti. Eroğlu, “Özellikle son altı ayda Çin’den Avrupa’ya giden 20’lik konteynerler, Rusya demiryolu üzerinden gidiyordu. Dolayısıyla onunla ilgili de ciddi sıkıntı olma ihtimali var. Havayolunda da Asya-Avrupa üzeri taşımalar Rusya’dan yapılıyordu. Yaptırımlar nedeniyle hava sahası karşılıklı kapanınca Asya-Avrupa hava kargo taşımaları Ortadoğu hava sahası üzerinden yapılmaya başladı. Bu da hem maliyetleri artırdı hem de gecikmelere neden oluyor. Görünen o ki, bu durum devam ederse lojistik maliyetlerinde çok ciddi artışlar olacak. Bu sadece Rusya’yı ilgilendiren bir durum olmaktan çıkıp Avrupa-Uzakdoğu hattında da sorun olacak” diye konuştu.
İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Başkanı Adil Pelister de kimya firmalarının lojistikte yaşanan sorunların büyümesinden endişe ettiklerini aktardı. İhracatçılar, pandemiyle birlikte ortaya çıkan konteyner krizi nedeniyle özellikle geçen yıl lojistik tarafında büyük sıkıntılar yaşamıştı.
Rusya hattında lojistik hizmeti veren Türk şirketlerden Mark Multimodal Genel Müdürü Onur Güvenler, sınır kapılarında yaşanan beklemeler ve uzayan TIR kuyrukları nedeniyle, araç bulmanın çok zor olduğunu, 4 bin dolar olan Türkiye- Rusya karayolu navlunun 6 bin dolara çıktığını söyledi.
Nakliyeciler, uzun zamandır Rusya’ya direkt bir Ro-Ro hattı kurulmasını talep ediyordu. UND, geçen hafta yaptığı açıklamada Rusya’ya direkt Ro-Ro hattı kurulmasının aciliyet kazandığını vurgulamıştı. Ancak bazı sektör temsilcilerine göre; bu konuda Rusya ile masaya oturmak şu dönemde kolay olmayacağından, yakın vadede bir Ro-Ro hattı kurulması pek olası görünmüyor. İhracatçıların yerli nakliyeci bulamayınca Rus taşımacı arayışına girdiği belirtiliyor. Rus taşımacıların kendi ülkelerine gitmesi daha kolay olduğu gibi, daha rekabetçi bir navlun sunabiliyor. 2021 yılında Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı 5.7 milyar dolar olmuştu. Geçen yıl Rusya’dan Türkiye’ye 20 milyar dolar ithalat yapıldı.
Havada azalan kapasite ve uzayan rota navlunu artıracak
Rusya ile Türkiye arası hava kargoda hem ihracat hem de ithalat taşımalarının payı yüzde 2. Ukrayna hava sahası kapalı. Havayolu ile ilgili Ukrayna çıkış ve varışlı hiçbir operasyon yapılmıyor. Uçuş rotaları Ukrayna hava sahasından geçmeyecek şekilde değiştirildi. AB, Rus uçaklarına yasak koydu. Rusya’da kendisine yasak koyan ülkelere hava sahasını kapattı. Asya-Avrupa hava kargo taşımaları Ortadoğu hava sahası üzerinden yapılmaya başladı. Türkiye ile Rusya arasındaki havayolu yük ve yolcu taşımacılığı devam ediyor. THY, Rus Havayolları, Azeri ve İran havayolları Rusya’ya hava kargoya devam eden şirketler arasında. Ancak kapasite azaldığından ve diğer taşıma modlarından havaya kayma olabileceğinden navlunda artış bekleniyor. Petrol fiyatlarındaki artış da navlunu yükseltecek bir diğer etken olacak.
Savaş sonrası bölgeye giden gemi sigortasız olacak
Rusya ve Ukrayna’ya yönelik taşımaların riskli olması, sigorta konusunu da gündeme getirdi. KOSDER yetkilileri, savaş başlamadan önce bölgeye giden ve şu anda bölgede olan gemiler için sigortaların geçerli olduğunu belirtti. Ancak savaştan sonra bölgeye giden gemiler için sigorta kapsam dışı tutuldu. Novorosisky gibi çatışma bölgesinden uzak bir liman için bile gemi değerinin yüzde 1’i gibi yüksek savaş sigortası primleri isteniyor. Gemi sahipleri teminat verilmeyen yerlere riski kendi üzerlerine alarak gitmekle gitmemek arasında bocalarken, Novorosisky'ye giden gemiler , yüksek ek sigorta primlerini navlunlara ekleyebilmeye çalışıyor. Uluslararası nakliyeciler de UND öncülüğünde pazartesi bir toplantı yaparak, sigorta konusunu masaya yatıracak.
Rus demiryolu, yaptırım listesine girdi, taşımalar sınırlı yapılıyor
Rusya ile Türkiye arasında yönelik taşımalarında demiryolunun payı iki yönde de yüzde 1’i geçmiyor. Çok az sayıda firma Türkiye-Rusya’ya demiryolu taşıması yapıyordu. Ancak Batı’nın yaptırım listesinde Rus demiryolu şirketinin de olması ve bölgedeki güvenlik sorunu nedeniyle şu anda Türkiye ile Rusya arasında demiryolu taşıması yapılmıyor.
Savaş bölgesinde 30, Boğaz’da 120 gemi bekliyor
Türkiye ile Rusya arasındaki taşımalarda ihracat tarafında denizyolunun payı yüzde 45 iken, ithalatta ise bu oran yüzde 94. Bu hatta taşımalar koster gemileri ile yapılıyor. Ancak savaş nedeniyle gemi seferleri de durma noktasına geldi. Ukrayna limanları tamamen kapalı. Rusya’ya tarafında ise Azak Denizi kapalı olduğu için bu bölgeye gidilmiyor ancak Doğu’da Novorossiysk gibi limanlara gidiliyor. Ancak çoğu armatör risk almak istemediği için gitmiyor. Öte yandan yapılan yük bağlantılarında çok sayıda iptal de var. Koster armatörleri taşımacılık tarafında bölgedeki gelişmelerden en fazla etkilen kesim oldu.
DÜNYA’nın Koster Armatörleri ve İşletmecileri Derneği’nden (KOSDER) aldığı bilgilere göre; 10’larca gemi de savaş bölgesinde mahsur kalmış durumda. Bugün itibarıyla Ukrayna limanlarında Türk sahipli 27 gemi bekliyor. Rusya’da bekleyen gemilerle birlikte bu sayı 30’u geçiyor. Bu gemilerin geri dönmesine henüz izin verilmiyor. Bazıları yükünü almış bekliyor, bazıları yükü almaktan vazgeçmiş durumda. Bu gemilerde yaklaşık 400 personel var. Çoğu sığınaklarda bekliyor. Özellikle Ukrayna’daki gemilerin ne zaman dönüşe geçeceği bilinmiyor. Yakıt ve kumanya sorunu olanlar olacak. Bir ateşkes durumu söz konusu olursa dönme ihtimalleri var ancak bazı limanlarda mayınlar döşeli olduğu için o süreç daha uzun olabilir. Bakanlık süreci yakından takip ediyor. Öncelik oradaki personeli tahliye etmek.
Diğer yandan, İstanbul Boğazı’nda da Rusya ve Ukrayna’ya gitmek üzere yola çıkan ancak, beklemeye geçen 120’ye yakın gemi olduğu öğrenildi. Sürecin uzaması ile büyük kayıp yaşamaktan endişe eden koster armatörlerinin alternatif pazarlara yöneleceği öngörülüyor. Koster piyasası dışında Batı’nın yaptırımları artırması, Maersk’ten sonra MSC ve CMA CGM’nin de Rusya’ya taşımaları durduracak olması ve limanlarda beklemelerin artması küresel denizcilik piyasalarında da dengelerin bozulacağı ve büyük tonajda navlunun yeniden artışa geçeceğinin sinyallerini veriyor.
Yerli armatörlük şirketi Medkon’un CEO’su Mahmut Işık, DÜNYA’ya yaptığı açıklamada geçen hafta planlanan Ukrayna ofisinin açılışını ertelediklerini, mart ayı için yapılması planlanan Rusya hattı açılışını askıya aldıklarını söyledi.
Aysel YÜCEL – DÜNYA